John Balaban đã đặt nhan đề cho tuyển tập thơ Hồ Xuân Hương bằng tiếng Anh là Hương xuân (Spring Essence). Đó là một nhan đề hay và ý nghĩa.
Có thể nói, thơ Nôm Hồ Xuân Hương, hay hiện tượng những bài thơ được cho là của Hồ Xuân Hương, là một làn hương mùa xuân quyến rũ ngọt ngào và sâu lắng lan tỏa trong không gian thơ nửa cuối thế kỷ XIX. Hương xuân trong thơ Hồ Xuân Hương, hay vẻ đẹp của sự quyến rũ và sâu lắng, đến từ những khao khát xuân tình và những cảm nghiệm tinh tế và sâu sắc về hạnh phúc trong một hình thức ngôn ngữ đẹp và đầy cảm giác. Hương xuân ấy lại càng thêm chan chứa và nồng ấm độ xuân về.
Mùa xuân đến, cô thiếu nữ đón xuân trong niềm vui trẻ trung, náo nức và cháy bỏng những khát khao:
“Tối ba mươi khép cánh càn khôn, ních chặt lại kẻo ma vương đưa quỷ tới, sớm mồng một lỏng then tạo hóa, mở tung ra cho thiếu nữ rước xuân vào”.
Những khoảnh khắc thời gian khép mở lúc giao mùa trở thành nhịp phép mở của lòng người và của cả vũ trụ càn khôn. Chữ nghĩa nôm na như đôi cánh bướm xuân chạm vào thời gian, chạm vào đất trời, chạm vào cả hình thể người thiếu nữ, ngát lên một áng hương xuân ngôn từ. Mùa xuân đã nở hoa nơi người thiếu nữ tự lúc nào.
Không gian hội xuân trở thành không gian cho trai gái đánh đu, hình ảnh và màu sắc mượt mà, quyến rũ, xuân tình.
Cả mùa xuân hội tụ lại nơi đôi trai gái, trai đu gối hạc, gái uốn lưng ong. Chữ “trai”, “gái” nôm na kết hợp với những hình ảnh ước lệ “gối hạc”, “lưng ong”, “quần hồng”, “chân ngọc” làm cho hình ảnh thơ vừa hồn nhiên, vừa mang vẻ đẹp cổ điển trang nhã. Những họa tiết thân thể điểm xuyết cho không gian cảnh xuân thêm rạo rực, mà ý nhị, tinh tế. Thơ Hồ Xuân Hương là vậy, nét tự nhiên của tạo vật nên thơ trong nét diễm lệ của ngôn từ.
Mùa xuân đẹp và rạo rực, nhưng mùa xuân chỉ là khoảnh khắc, đâu phải là vĩnh cửu; vì chỉ mai chốc nữa thôi, cọc nhổ đi rồi lỗ bỏ không. Câu thơ trùng lại, ngữ điệu của lời thơ hóa thành ánh mắt xa xăm, chống chếnh…
Mùa xuân và hạnh phúc liệu có thực ở cuộc đời này, hay đó chỉ là “chơi xuân”?
Xuân trong thơ Xuân Hương không chỉ là xuân của thiên nhiên, của đất trời, mà còn là những khát khao xuân, nỗi niềm xuân, và cảm nghiệm xuân trong tâm hồn của con người yêu đời, khát sống. Từ người thiếu nữ mở tung ra để đón xuân đến một chiêm nghiệm về nỗi trống vắng mênh mang mà mùa xuân sẽ bỏ lại sau lưng là một khoảng cách của bao nhiêu trải nghiệm, bao nhiêu niềm vui, nỗi buồn của kiếp đời.
Hương xuân trong thơ Xuân Hương là vậy, quyến rũ ngọt ngào nhưng cũng sâu lắng suy tư.
